A14b:yanlis anlamalar sss

Ana Sayfa

Evrime dair yanlış kanılar

Ne yazık ki insanların evrim konusunda bazı yanlış kanıları var. Bunların kimi basit yanlış anlamalardır; muhtemelen okulda ve/veya diğer medya araçlarından evrimi öğrenirken gelişen fikirler. Diğer yanlış kanılarsa, evrimin anlaşılmasına müdahale etme amaçlı girişimlerden kaynaklanabilir.

Aşağıda, evrime ilişkin yaygın olarak raslanan bir dizi yanlış kanı ve bunlara yanıt olan açıklamalara ait bağlantıları bulacaksınız.

Evrime dair yanlış kanılar ve bunların nasıl işlediği:

1. "Evrim hayatın kökenlerine ilişkin bir kuramdır."

2. "Evrim bir merdivene tırmanmak gibidir; canlılar her zaman daha iyiye doğru gider."

3. "Evrim, yaşamın ‘tesadüflerle’ değişmesi demektir."

4. "Doğal seçilim uyarlanmaya ‘çabalayan’ canlıları da kapsar."

5. "Doğal seçilim canlılara ‘ihtiyaç’ duyduklarını verir."

Evrimin kanıtlarına dair yanlış kanılar

1. "Evrim bir ‘teoriden ibarettir’."

2. "Evrim kriz halindeki bir teoridir ve bilim insanlarının güvenini kaybederek yıkılmaya başlamıştır."

3. "Fosil kayıtlarındaki boşluklar evrimi haksız çıkarmaktadır."

4. "Evrim kuramı eksiktir ve şu anda yaşamın tam bir açıklamasını yapamamaktadır."

5. "Evrim kuramında çatlak var ama bilim insanları bunu kabul etmiyor."

6. "Evrim bilim değildir, çünkü gözlenemez ve test edilemez."

7. "Pek çok biyolog ‘Darwinizmi’ reddetmiştir (yani Darwin ve Wallace tarafından önesürülen fikirlere katılmamaktadır)."

Evrimin etkilerine dair yanlış kanılar

1. "Evrim ahlak dışı davranışlara yönlendirir. Eğer çocuklar hayvan olduklarını düşünürse, hayvan gibi davranacaklardır."

2. "Evrim, ‘güçlü olan haklıdır’ fikrini ve bazı insanların diğerleri üzerinde baskı kurmasını destekler."

Evrimin öğretilmesine dair yanlış kanılar:

1. "Öğretmenler ‘her iki tarafı’ da öğretmeli ve öğrencilerin kendi başlarına karar vermesine izin vermelidir."

Yanlış kanı:

"Evrim hayatın kökenlerine ilişkin bir kuramdır."

Yanıt:

Evrim kuramı daha çok hayatın başladıktan sonra nasıl değiştiğine eğilir. Bilim, hayatın nasıl başladığını araştırmaya çalışıyor (örneğin, organik moleküllerin biriktiği derin bir deniz ağzında mı başlamıştır, v.s) ancak bu konular evrim kuramının odaklandığı temel konu değildir. Yaşamın nasıl başladığına bakmaksızın, yaşam bir kere başladıktan sonra nasıl dallandı ve çeşitlendi, evrimin temel çalışmaları bu süreçler üzerindedir.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim bir merdivene tırmanmak gibidir; canlılar her zaman daha iyiye doğru gider."

Yanıt:

Doğal seçilimin belirli durumlara uymayan bireyleri ayıkladığı doğrudur ama evrim açsından “yeterince iyi”, yeterince iyidir. Hiç bir canlının mükemmel olması gerekmez. Örneğin pek çok sınıf (bazı yosunlar, tek hücreliler, mantarlar, köpekbalıkları, opossum ve kerevitler gibi) büyük bir zaman dilimi içinde pek az değişmiştir. İlerleyiş merdiveninde tırmanmamaktadırlar. Hayatta kalmak ve üremek için seçilim değerleri yeterince yüksektir ve varlıklarını sürdürmek için tek ihtiyaç duydukları şey de budur. Diğer bazı sınıflar ise çok büyük oranda değişmiş ve çeşitlenmişlerdir. Fakat bu ‘daha iyiye’ gittikleri anlamına gelmez. Ne de olsa iklim değişmekte, nehirler yön değiştirmekte ve yeni rakipler yaşama alanlarını işgal etmektedir ve bir milyon yıl önce ‘daha iyi’ olan şimdi ‘daha iyi’ olmayabilir. Bir ortamda ‘daha iyi’ olan şey, bir başka ortamda o kadar iyi olmayabilir. Seçilim değeri çevreye bağlıdır, ilerlemeye değil.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim, yaşamın ‘tesadüflerle’ değişmesi demektir."

Yanıt:

Şans evrimde kesinlikle bir etkendir ancak evrimin tesadüfi olmayan mekanizmaları da vardır. Rasgele mutasyon, genetik çeşitliliğin en önemli kaynağıdır ama bazı çeşitlerin hayatta kaldığı bazılarının ise kalmadığı doğal seçilim süreci tesadüf eseri değildir. Örneğin, bazı su canlılarının, su içinde daha hızlı hareket etmeleri hayatta kalma ve üreme şanslarını arttırır. Hız, avlarını yakalamalarına ve tehlikelerden kaçmalarına yardımcı olur. Köpekbalığı, tonbalığı, yunus ve ihtiyozor gibi hayvanlar, hızlı yüzmelerine yardım eden aerodinamik vücut yapılarına evrilmiştir. Onlar evrildikçe, daha aerodinamik vücutlu hayvanların yaşama ve üreme şansları artmıştır. Çevrelerinde hayatta kalan ve daha iyi üreyen bireyler gelecek nesle (aynı özelliklere sahip) daha fazla döl bırakacaktır. Bu tesadüfi olmayan bir seçilimdir. Evrimin ‘tesadüfi’ olduğunu söylemek resmin yarısını görmezden gelmek demektir.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Doğal seçilim uyarlanmaya ‘çabalayan’ canlıları da kapsar."

Yanıt:

Doğal seçilim, uyarlanımı getirir ama bu süreçte ‘çabalama’ yoktur. Doğal seçilim genetik çeşitliliği ve bir popülasyonda var olan çeşitler arasından seçim yapmayı içerir. Bir bireyin genleri, hayatta kalmak ve üremek için yeterince iyi olabilir ya da olmayabilir ama iyi genlere, ‘çabalamak’ suretiyle sahip olamaz.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Doğal seçilim canlılara ‘ihtiyaç’ duyduklarını verir."

Yanıt:

Doğal seçilimin, niyetleri ya da duyuları yoktur; bir türün ‘ihtiyaçlarını’ sezemez. Eğer bir popülasyonda, belirli koşullarda diğerlerinden daha başarılı şekilde hayatta kalabilen bazı bireylerin olmasına izin veren bir çeşitlilik varsa, o zaman bu bireyler gelecek nesillere daha fazla döl bırakacak ve popülasyon evrilecektir. Eğer bu genetik çeşitlilik popülsyonda yoksa popülasyon ya yok olacak ya da pek fazla evrilmeden hayatta kalmayı yine de başaracaktır. Ancak ‘ihtiyaçları’ ona doğal seçilimle bahşedilmeyecektir.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim bir ‘teoriden ibarettir’."

Yanıt:

Bilimsel teoriler (yani kuramlar), geçerli çıkarımlara olanak tanıyan ve pek çok şekilde test edilmiş, kanıtlar dizisine dayanan açıklamalardır. Bunun tersine, ‘teori’nin popüler bir tanımı daha vardır ki bu da bir ‘tahmin’ veya ‘altıncı his’tir. Bu kafa karıştırıcı tanımlar evrim hakkında genellikle gereksiz bir anlam karmaşasına neden olur.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim kriz halindeki bir teoridir ve bilim insanlarının güvenini kaybederek yıkılmaya başlamıştır."

Yanıt:

Bilim insanları evrimin (değişerek türemenin) olup olmadığını tartışmaz, nasıl olduğunu tartışır. Sürecin ve mekanizmanın ayrıntıları hararetle tartışılır. Evrim karşıtları, belki de evrimin nasıl oluştuğu hakkındaki tartışmaları, olup olmadığı tartışmalarıyla karşıştırıyorlar. Evrim derin bir bilimdir, bilim insanlarınca ve dünya çapındaki akademisyenlerce de böyle değerlendirilir.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Fosil kayıtlarındaki boşluklar evrimi haksız çıkarmaktadır."

Yanıt:

Bazı geçiş fosillerinin saklanarak bugüne kalmamış olması, evrimi haksız çıkarmaz. Evrimsel biyologlar bütün geçiş formlarının bulunmasını beklemez ve bir çok türden geriye hiç fosil kalmadığını farketmişlerdir. Pek çok canlı (mesela sadece yumuşak dokulara sahip oldukları için vs) iyi bir şekilde fosilleşmez ve iyi fosil oluşması için gereken çevre koşulları pek de yaygın değildir. Bu nedenle, bilim aslında çok sayıda evrimsel değişim için kayıtlarda boşluklar olacağını hesaba katmaktadır. Buna rağmen, bilim insanları çok sayıda geçiş fosili bulmuşlardır. Örneğin günümüz kuşlarıyla onları atası olan teropod dinozorları ile balinalarla ataları kara memelileri arasındaki geçiş canlılarının fosilleri bulunmuştur.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim kuramı eksiktir ve şu anda yaşamın tam bir açıklamasını yapamamaktadır."

Yanıt:

Evrimsel bilim, devam eden bir çalışmadır. Yeni keşifler yapılır ve gerektikçe açıklamalar eklenir. Ve bu anlamda, evrim tıpkı diğer bilimler gibidir. Araştırmalar, bilgimize yeni veriler ekler. Evrim hakkında (ya da herhangi bir bilimsel disiplin hakkında da) herşeyi bilmememize karşın yaşamın tarihi, zaman içindeki soy bölünmesinin dokusu ve bu değişimlere yol açan mekanizmalar hakkında pek çok şey biliyoruz. Ve gelecekte çok daha fazla şey öğreneceğiz. Bugüne kadar, evrim; yaşamın çeşitliliği için tek destekli açıklamadır.

Bilimin doğası hakkında daha fazla şey öğrenmek için tıklayın.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim kuramında çatlak var ama bilim insanları bunu kabul etmiyor."

Yanıt:

Bilim insanları, yaradılışçıların iddia ettikleri evrim kuramındaki sözde ‘çatlakları’ incelemiş ve bu iddialara destek bulamamışlardır. Bu ‘çatlaklar’ evrim kuramının yanlış anlaşılmasından ya da kanıtların yanlış sunulmasından kaynaklanmaktadır. Bilim insanları, evrim kuramını işlemeye devam etmekteler ama bu ‘çatlak’ olduğu anlamına gelmez. Bilim çok rekabetçi bir çalışmadır ve eğer ‘çatlaklar’ keşfedilirse, bilim insanları bunun altını çizmekten keyif alacaklardır.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim bilim değildir, çünkü gözlenemez ve test edilemez."

Yanıt:

Evrim gözlenebilir ve test edilebilir. Buradaki yanlış kanı, bilimin laboratuvarlarda beyaz önlüklü insanlarca yürütülen kontrollü deneylerle sınırlı olduğudur. Aslında, bilimin çoğu alanındaki buluşlar, gerçek dünyadan toplanan kanıtlardan ve bunların nasıl işlediğinin anlaşılmasından çıkmıştır. Gökbilimciler yıldızları ellerinde tutamaz ve yerbilimciler zamanda yolculuk yapamaz ama her iki durumda da bilim insanları, farklı kanıt dizilerinin yardımıyla bolca bilgi edinebilir ve kendi çalışma alanlarında geçerli ve yararlı çıkarımlarda bulunabilirler. Aynısı, Dünyadaki yaşamın evrimsel tarihinin incelenmesi için de geçerlidir. İşin doğrusu, evrimin pek çok meknizması, daha aşina bilimlerde olduğu gibi doğrudan deneylerle incelenmektedir.

Arkeopteriks gibi fosiller bize, zaman içinde değişen ve uyarlanan canlılara ait fotoğraflar sunar.

Deniz fili gibi günümüz canlılarının incelenmesi evrim tarihinin belirli örneklerini açığa çıkarabilir ve evrim kavramını güçlendirir.

Lepistesler arasında yapay seçilim laboratuvarda mikroevrimi gözler önüne serebilir.

Meyve sinekleriyle yapılan laboratuvar deneyleri genetik mutasyonun gücünü gösterir.

• Evrimle ilgili doğrudan deneyin büyük bir örneği olan John Endler'ın yabani lepistesler üzerine araştırması hakkında daha fazla bilgi için, PBS Evrim Web sitesini ziyaret edin.

• Evrimin kanıtlar dizisi hakkında daha fazla bilgi edinin.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Pek çok biyolog ‘Darwinizmi’ reddetmiştir (yani Darwin ve Wallace tarafından önesürülen fikirlere katılmamaktadır)."

Yanıt:

Darwin’in önesürdüğü, evrimin genel olarak yavaş ve planlı bir hızla ilerlediği fikri; bazı durumlarda evrimin görece daha hızlı ilerleyebileceği fikrini kapsayacak şekilde geliştirilmiştir. Bu anlamda ‘Darwinizm’ sürekli olarak güncellenerek geliştirilmektedir. Kuramların işlerin nasıl yürüdüğünü daha iyi anlatabilmeleri için geliştirilmesi, bilimin ve bilim insanlarının işidir. Bugüne kadar, popülasyonlarda çeşitler arasında, temel olarak evrimin doğal seçilim mekanizmasının işlemesi ve farklı türlerin ortak bir atadan gelmesi gibi temel Darwin ilkelerine yönelik ciddi bir karşı çıkış olmamıştır. Bilim insanları Darwin’in doğal seçilimini reddetmemiş ancak geliştirmiş ve daha fazla bilgi elde ettikçe genişletmiştir. Örneğin Darwin bilmese de biz şimdi biliyoruz ki doğal seçilimin kullandığı çeşitlerin kaynağı, genetik mutasyonlardır. Fakat bu bilgi yüzünden Darwin’in fikirlerini reddetmiyor, ona ekleme yapıyoruz.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim ahlak dışı davranışlara yönlendirir. Eğer çocuklar hayvan olduklarını düşünürse, hayvan gibi davranacaklardır."

Yanıt:

İnsanlar hayvanlar aleminin bir üyesidir. Anatomik ve biyokimyasal özelliklerimizi hayvanlarla paylaşırız. Paylaştığımız pek çok davranış da vardır; çocuklarımıza göz kulak oluruz, işbirliği yapan gruplar oluştururuz, v.s. Belirli hayvanlara özgü başka davranışlar da vardır. Bu anlamda, insanlar insan gibi, salyangozlar salyangoz gibi ve sincaplar da sincap gibi davranır. Çocukların, hayvanlarla bağlarını öğrendiklerinde, denizanası ya da rakunlar gibi davranmaya başlaması pek de olası değildir.

Evrim, doğru veya yanlış hakkında etik açıklamalar yapmaz. Sadece yaşamın nasıl şekillendiği ve nasıl değişmekte olduğunu anlamamıza yardımcı olur. Neyin etik ve ahlaki davranış olduğuna karar vermek bize; yani topluma ve bireylere kalmıştır.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Evrim, ‘Güçlü olan haklıdır’ fikrini ve bazı insanların diğerleri üzerinde baskı kurmasını destekler."

Yanıt:

19. ve 20. yüzyıllarda, yanlış bir şekilde, biyolojik evrimden öğrendiklerimizi topluma uygulamaya çalışan ‘Toplumsal Darwinizm’ adı verilen bir felsefe ortaya çıkmıştır. Bu görüşe göre toplum, zayıf ve seçilim gücü düşük olanların başarısız olması ve ölmesine izin vermelidir. Bu akıma göre bunu yapmak sadece iyi bir politika değil ahlakidir de. Güya evrim, doğal seçilimle bu fikirleri desteklemektedir. Malesef, önceden var olan önyargılar, ulusların, fakirlerin ya da engelli azınlıkların daha az seçilim değerine sahip olmaları nedeniyle durumlarını hakettikleri ve sömürgeleştirilmesi gerektiği fikri ile haklı bir gerekçeye kavuşturulmuştur. Bilimin bu yanlış uygulamaları, ne yazık ki, toplumsal ve politik programları destekleme amacıyla kullanılmıştır.

Toplumsal Darwinizm ‘bilimi’, kanıtlanamamıştır. Biyolojik evrim zamanın testinden geçmiş ancak Toplumsal Darwinizm geçememiştir ve artık kesinlikle kabul görmemektedir.

Toplumsal Darwinizm hakkında daha fazla bilgi için Talk Origins Archives’i ziyaret edin.

Başa dön

Yanlış kanı:

"Öğretmenler ‘her iki tarafı’ da öğretmeli ve öğrencilerin kendi başlarına karar vermesine izin vermelidir."

Yanıt:

Yaradılış hakkındaki dini görüşlerin geniş yelpazesine bakacak olursak, kıyaslanacak ‘iki taraf’ olmadığını görürüz. Ve hiçbir durumda bu fikirler bilim değildir ve bir bilim sınıfına ait de değildir. Bilim sınıfında, öğrencilerin bilimin kapsamında olan görüşlere ait noktaları tartışma fırsatı olmalıdır. Örneğin öğrencilerin, kuşların yaşam ağacının tam olarak hangi dalından ayrıldığını tartışıyor olmaları gerekir: ‘dinazorlardan önce mi veya dinazorlarla aynı dala mı aittir?’ gibi konuları... Oysa bir bilimsel kavramı bir dinsel inanışa karşı tartışmak bilim sınıfının konusu değildir ve ikisinin arasında ‘seçim’ yapılması yönündeki yanlış yönlendirmeye yol açmaktadır. ‘Adil olma’ tartışması, dini inançlarını bilimsel programa sokma çabasındaki gruplarca kullanılmaktadır.

Başa dön

Archaeopteryx (5) ve elephant seal fotoğrafları Dave Smith’in (UCMP); Süs balığı fotoğrafları, Cara Gibson ve Katie McGhee’nin; Meyve sineği resmi National des Ophtalmologistes de France (SNOF)’den Jean-Michel Muratet’nin izniyle kullanılmıştır.