A8e:Gözler 10

İçindekiler

<< önceki | sonraki >>

Kökendeş genler

Omurgalı Pax6 geni ile sineklerdeki gözsüz geninin dizilim ve işlev olarak oldukça benzer yapıda olduğunu gördük. Peki ya diğerleri, mesela mürekkep balığı ve yassıkurt nasıl? Gözlerindeki önemli farklılıklara karşın, bu hayvanların hepsinde de Pax6'ya benzer genler bulunur. İşte görüş yetimiz için Pax6 benzeri göz-yapıcı genlerin karşılıklı yapısı aşağıdadır. Fare geniyle benzerlikler yeşille vurgulanmıştır:

Ama hayvanlar ve gözleri birbirinden bu kadar farklıyken bu genler neden bu kadar benzer? Daha önce açıklandığı gibi, benzerliklerin iki basit evrimsel açıklaması vardır: kökendeşlik ve görevdeşlik. Bu genler kökendeş midir (yani bütün bu farklı canlılara ortak atadan mı geçmiştir), yoksa görevdeş midir (yani yakınsayan evrim sayesinde birbirinden bağımsız olarak mı evrilmiştir)?

Bütün bu gen türlerinin, dizilim olarak farkedilir derece benzer oluşuna, benzer işlevler taşımasına ve inanılmaz derecede yaygın olmasına (yaşam ağacının birçok dalındaki hayvanlarda raslanır) dayanarak; bilim insanları kökendeş olmaları ve tüm bu hayvanlara aynı ortak atadan geçmesi gerektiği sonucuna vardı. Bütün bu farklı hayvan soylarının, birbirinden tamamen bağımsız olarak farkedilir derecede benzer işler yapan, farkedilir derecede benzer genler evriltmiş olmaları daha düşük bir olasılıktı. Bunun uygun en yalını yeğleme ilkesi üzerinden açıklaması genin uzun zaman önce bir kez evrilip, ondan sonra bütün bu çağdaş hayvan soylarına geçmiş olmasıdır.

Klasik bir deney olarak farenin Pax6 genini alıp, sineğin bacağında harekete geçirelim. Sonuç mu? Tetikleyici gen (Pax6) fareden olmasına karşın, sineğin bacağında geliştirdiği göz sinek gözüdür. Bunun nedeni sadece 'anahtarın' (Pax6) fareden olmasıdır; kontrol ettiği bütün genler sineğindir. Yine de fare geni 'bir göz yapın' dediğinde, sineğin bedeni bu emri mükemmel olarak anlar; çünkü aynı genetik dili konuşmaktadırlar. Bu farklı hayvanlara ait göz-yapıcı genler o kadar benzerdir ki birbiriyle değiştirilebilir. Aslına bakarsanız, bir farenin ya da bir sineğin göz-yapıcı geni muhtemelen sizde de gayet iyi çalışırdı!

Gözsüzün, faredeki Pax6'nın ve burada incelediğimiz bütün diğer hayvan soylarının göz-yapıcı genlerin özgün atasal Pax benzeri geni, muhtemelen 500 milyon yıl önce evrilmiştir. Bu hayvanın torunları, göz-yapıcı genler taşıyan günümüzün farklı hayvan çeşitlerine evrilmiştir. Bu torun soylar evrildikçe, temel göz-yapıcı gen, farklı soylarda farklı şekillerde değişikliğe uğramıştır; bu da günümüzde yaşayan hayvanlarda görülen Pax6 benzeri gen çeşitlerinin açığa çıkmasıyla sonuçlanmıştır.

Genetik bir gizemi çözmek

Bir genle iki göz evriltmek