Evrimi Anlamak kapsamlı ve anlaşılır evrim rehberiniz!

B1a:Monokultur ve irlandalilarin patates kitligi

Git ve: kullan, ara


Evrim 101 İçindekiler << önceki | sonraki >>

Monokültür ve İrlandalıların Patates Kıtlığı: Genetik Çeşitlilik Eksikliğine İlişkin Vakalar

BridgetODonnel.gif

İrlanda patatesindeki genetik çeşitlilik yokluğu, İrlanda ekonomisini ve nüfusunu harap eden Patates Kıtlığı’nın şiddetini arttırmıştır. Bugün evrim kuramı bize genetik çeşitliliği düşük tarım ürünlerine bağımlılığın felaketlere yol açabileceğini söylüyor. Bilim insanlarının uyarılarını ve tarihin verdiği dersleri dikkate almak bizi çevresel koşullardaki değişikliklere bağlı büyük ölçekli ürün kaybından koruyabilir.

Lumper Patatesi

1800’lerde İrlanda’lılar artan nüfusu besleme sorununu patates ekerek çözmüşlerdi. Özellikle lumper patatesi denilen bir patates çeşidini ekmeye başladılar. Kimi bitkilerde, bitkinin kök, gövde veya yaprakları kullanılarak, ana bitkiyle aynı genetik yapıya sahip yeni bireyler oluşturmak mümkündür. Patates de vejetatif üreme denilen bu yöntemle çoğaltılabilen bir sebzedir. İrlandalılar o lumper patateslerini o dönemde vejetatif olarak üretme yoluna gittiler. Bu şekilde ekilen bütün patatesler birbirinin kopyasıydı yani genetik olarak özdeşlerdi.

Lumper patatesi bir süre İrlanda’yı besledi ancak aynı zamanda ekonomik ve insani çöküşün yolunu da hazırladı. Evrim kuramı, düşük genetik çeşitliliğe sahip popülasyonların, çeşitliliği fazla olanlara göre çevresel koşullardaki değişimlere karşı daha hassas olacaklarını söyler. İrlanda patateslerinin genetik çeşitliliği kesinlikle düşüktü. Ne yazık ki çevresel koşullar değişip bir patates hastalığı 1840’larda tüm ülkeye yayılınca, patatesler ve onlara bağımlı olan insanlar mahvoldu.

Çeşitliliğin Önemi

Genetik olarak özdeş olan tüm lumper patatesleri Phytophthora infestans’ın neden olduğu küflenmeye karşı dayanıksızdı ve hastalık dirençsiz patatesleri yemenin imkansız olduğu bir küfe dönüştürüyordu. İrlanda patatese aşırı bağımlı olduğundan 1840’larda ülkedeki her sekiz kişiden biri üç yıl süren patates kıtlığında açlıktan öldü.

Her ne kadar kıtlığın pek çok nedeni olsa da genetik çeşitliliği fazla olan patatesler ekilmiş olsaydı felaketin boyutları bu kadar büyük olmayabilirdi. Bazı patatesler bu salgını atlatmalarını sağlayacak koruyucu genlere sahip olabilir ve ilk salgını takip eden yıllarda bu dirençli çeşitler daha yaygın olarak ekilebilirdi. Daha sonraları bilim insanları Güney Amerika’daki bir patatesten hastalığa karşı dirençli bir gen belirlediler. Güney Amerikalı çiftçiler pek çok ıslah edilmiş patates çeşidini yabani akrabalarıyla yan yana yetiştirerek patatesin genetik çeşitliliğini korumuşlardı.

Aşağıdaki şekil küf hastalığının genetik çeşitliliğe sahip olan ve olmayan (klon) ürünler üzerindeki etkisini gösteriyor.

Orjinal Ürün-Küf Etkiliyor Hastalığın Ardından-Çeşitliliğe Sahip Patatesler-Klon Patatesler-Duyarlı patates-Küflenmiş Patates.

Tarihi Hiçe Saymak

Phyllox.jpg


Evrimin ve tarihin uyarılarına rağmen tarımın büyük bölümü genetik olarak ‘bir örnek’ ürünlere dayanmaktadır. 1970 yılında ABD’de mısırlar bir mantar tarafından sarıldığı zaman, tek bir mısır çeşidinin yaygın olarak ekimi, bir milyar dolarlık kayba neden olmuştur. 1980’lerde yeni bir üzüm filokserasının (Daktulosphaira vitifoliae, sağda) saldırısı, tek bir tip üzüm asması yetiştiren Kaliforniyalı üzüm bağcılarının yaklaşık sekiz yüz bin dönümlük asma alanını yeniden dikmelerine neden oldu.

Her ne kadar genetik olarak ‘bir örnek’ tek bir ürün çeşidinin ekimi kısa dönem kârı arttırsa da evrim kuramı ve tarihin verdiği dersler istenmeyen yan etkiye dikkat çekiyor. Genetik olarak ‘bir örnek’ ürünün ekimi, örneğin yeni bir zararlının ortaya çıkması ya da yağış oranlarının düşmesi gibi çevresel değişkenlerin farklılaşması sonucunda, ürünlerin tamamını kaybetme riskini de arttırıyor.






Önceki
Evrim Biliminin Katkıları: Tarım


Daha fazlasını keşfet!
Access Excellence’de (İngilizce) patates kıtlığı hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
Sonraki
Mısır ve Yabani Kuzeni: Islah Edilmiş Ekinlerde Vahşi Genler


Açlık çeken aile resmi orjinal olarak Illustrated London News’in 22 Aralık 1849 tarihli sayısında yayınlanmıştır; filoksera fotoğrafı UC Davis Böcekbilim Bölümü, Jeffrey Granett’ın izniyle kullanılmıştır.

yazdırılabilir görünüm