Evrim101:Soyların çeşitliliği

İçindekiler

<< önceki | sonraki >>

Soyların çeşitliliği

Zaman içinde bir yolculuğa çıktığınızı hayal edin. 300 ila 400 milyon yıl öncesi bir döneme vardınız. Amacınız bu dönemde yaşamış olan ilginç böcekleri keşfetmek. Karşınıza çıkan böcekler, günümüzde evlerde sıkça görülen gümüş böceğine benziyorlar – bu pek beklediğiniz gibi müthiş bir keşfe benzemiyor.

Ancak siz farkına varmadan çarpıcı ve önemli bir gelişme yaşanmakta: Bu böcek soyu ikiye ayrılıyor. Birbirinden kopan bu iki soydan biri, en nihayetinde günümüzde hala soyları mevcut 400 böcek türüne dönüşecek. Bu türler hala o eski zaman böceğini andıracaklar. Öte yandan diğer soy, yepyeni biçimlere sahip milyonlarca böcek türüne evrilecek ve bu böcekler günümüzde Dünya üzerindeki hayvan kütlesinin çoğunluğunu oluşturacaklar. Peki nasıl oluyor da bir soy diğerinden bu kadar fazla çeşitlenebiliyor? Daha 350 milyon yıl önce aynı ataya sahip değil miydiler?

Niye bir soy milyonlarca türe dönüşken diğeri yalnızca 400 türe kaynaklık ediyor?

Fırsat ayağa geliyor

Olasılıklardan biri, daha çok çeşitlenen soyun uygun yerde uygun zamanda bulunmuş olmasıdır. Başka bir deyişle, çevre koşulları bu soya belli olanaklar sunmuş, söz konusu soy da bunlardan yararlanmayı başarmış olabilir. O halde, çevre koşullarının ne gibi özellikleri çeşitlenmeyi teşvik eder?

• Çevre koşulları uzmanlaşmaya olanak sağlayabilir.
• Çeşitli bölümlere ayrlımış bir çevre üreme yalıtımını kolaylaştırabilir.
• Çevre koşulları, söz konusu soya ait bazı böcekleri diğer böceklerle rekabetten muaf tutabilir?

Tüm bu etkenler belli durumlarda işleyebilir. Otobur bir böceği ele alalım. Bu böceğin, başka otobur böcekler barındırmayan bir tropikal adayı işgal ettiğini farzedelim. Bu böceğim hem popülasyon büyüklüğü hem de faydalandığı kaynaklar geldiği ana karada sınırlıydı çünkü orada başka otobur böceklerle rekabet etmek zorundaydı. Bunun aksine yeni işgal ettiği adada, kendisine benzer otobur böcek türlerinin yokluğu, işgalci böcek için hem açık ve yeni bir niş hem de diğer böceklerle rekabetten kurtuluş anlamına gelecektir. Dahası bu adanın, işgalci böceğin ana karada rastlamadığı türden bitkileri barındırdığını düşünelim. Doğal seçilim, işgalci böceklerin bazılarının bu yeni bitkilerden beslenme konusunda uzmanlaşmalarını sağlayabilir. Buna paralel olarak, eğer belirli bir bitkiyle beslenen böcekler vakitlerinin çoğunu bu bitki civarında geçiriyorlarsa, diğer bitkilerle beslenen böceklerle giderek daha az karşılaşmalarını ve üreme yalıtımının zamanla ortaya çıkmasını bekleriz. Tüm bu etkenler çeşitlenmeyi hızlandırabilir. Bunun tek koşulu, böcek popülasyonunun, yeni ortamın sunduğu olanaklardan yararlanmasını mümkün kılacak kalıtsal çeşitliliği barındırmasıdır.

Uyarlı ışınım

Örnek verdiğimiz türden bir çeşitlenme eğer kısa bir zaman dilimi içerisinde gerçekleşiyorsa, buna uyarlı ışınım denir. Her ne kadar biyologlar uyarlı ışınım için kısmen farklı tanımlar kullanabiliyorlarsa da, bu kavram genel olarak bir soyun hızla çeşitlendiği ve yeni oluşan soyların farklı uyarlanmalar geliştirdikleri bir süreci ifade eder. Aşağıda buna bir örnek olarak memelilerin hızlı çeşitlenme süreci betimleniyor.

Canlı çeşitliliğinde tarihsel dönemeçler

Pekçok doğa olayı yeryüzündeki canlı çeşitliliğini etkilemiş, yaşam ağacını budamış veya ona taze dallar eklenmesine yol açmıştır. Ancak bu olayların bazılarının olağanüstü etkileri olmuştur.

1. Patlama: Yaklaşık 530 milyon yıl önce çok büyük sayıda deniz hayvanı bir anda evrim sahnesine çıkıverdi. (Tabii jeolojik zaman içinde “bir an” örneğin 10 milyon yılı ifade eder). Bu hayvanlar daha önce görülmemiş bir dizi vücut biçimine sahiptiler ve o zaman bu zamandır bu vücut biçimleri yepyeni biçimlerin evrimine kaynaklık etmiştir. Burgess Kil Taşı Yatağı'nda bulunan fosiller bu patlamanın sonuçlarının örnekleridir.

2. Kitlesel yokoluş: Yaklaşık 225 milyon yıl önce, o dönem yaşayan türlerin yüzde doksanı on milyon yıldan kısa süre içerisinde yok oldu. Bu yokuoluş öncesinde canlılar aleminde baskın olan canlı topluluklarının kimileri eski konumlarını bir daha asla geri kazanamadılar. Bu olayın nedenleri tartışmalıysa da, sonuçları bariz bir önem taşır: Yokoluş nedeniyle boşalan yaşam alanlarını yeni türlerin doldurmasıyla muazzam bir çeşitlenme gerçekleşmiştir.

Evrimin adımları

Uyarlı ışınım nasıl tetiklenir? Neden bu kadar çok kınkanatlı var? Kambriyen patlaması, kitlesel yokoluşlar, ve farklı yurtlu türleşme hakkında daha fazlasını okuyun.

Karmaşık yapılara bakış

Gümüşçün fotoğrafı T.W. Davies © California Academy of Sciences tarafından; memeli soyoluşu © Michael Novacek tarafından; Burgess Kil Taşı Yatağı fotoğrafı Chip Clark Museum of Natural History, Smithsonian Institution tarafından sağlanmıştır.