Evrim 101Y:Darboğaz ve kurucu etkileri

İçindekiler

Darboğazlar ve kurucu etkiler

Genetik sürüklenme sonucu küçük popülasyonlar, genetik çeşitliliklerini büyük çapta kaybedebilirler.

Eğer bir popülasyonda bir veya daha fazla nesil boyunca nüfus azalırsa, buna popülasyon darboğazı denir. Biliyoruz ki genetik sürüklenme, küçük popülasyonlarda genetik çeşitliliği hızla azaltabilir. Dolayısıyla, darboğazdan geçen bir popülasyon –darboğaz çok sayıda nesil boyunca sürmese bile- genetik çeşitliliğinin çoğunu yitirebilir. Aşağıda, bir torbadan rasgele seçilen bilyelerle bu durum canlandırılmıştır. Birinci ve üçüncü nesillerin sonunda onar bilye seçilirken, ikinci neslin sonunda yalnız üç bilye seçilmesiyle bir darboğaz ortaya çıkıyor ve bu aşamada sarı bilye türü şans eseri kayboluyor.

Genetik çeşitliliğin azalması sonucu bir popülasyon, (iklim ya da yaşam kaynaklarının değişimi gibi) yeni seçilim baskıları karşısında uyarlanma yeteneğini yitirebilir. Çünkü doğal seçilimin malzemesi olan genetik çeşitlilik sürüklenme sonucu çoktan yokolmuştur.

Darboğaz etkisine bir örnek

Fok ailesinden olan kuzey deniz fillerinin genetik çeşitlilikleri çok düşüktür. Bunun nedeni de büyük olasılıkla 1890’larda insan etkisiyle bir darboğaz yaşamış olmalarıdır - nitekim avlanma sonucu nüfusları 19. yüzyıl sonlarında sadece 20 bireye kadar düşmüştü. O tarihten sonra nüfusları yeniden 30 bine kadar arttı – fakat genleri hâlâ daha bu darboğazın izlerini taşımaktadır: Kuzey deniz fillerinin genetik çeşitliliği, bu denli yoğun bir biçimde avlanmamış olan güney deniz fillerine nazaran çok daha azdır.

Kurucu etki

Bir ana popülasyonun az sayıda üyesi yeni bir koloni kurduklarında kurucu etkisi gerçekleşir. Kurucuların azlığı nedeniyle yeni kolonide:

• Genetik çeşitlilik ana popülasyondan daha düşük olabilir.

• Ana popülasyondan farklı gen sıklıkları görülebilir.

Bu sefer insanlardan bir örnek verelim: Güney Afrika’daki Hollanda kökenli Afrikaner topluluğunu az sayıda sömürgeci yerleşimci 17. yüzyılda başlatmıştır. Bugün Afrikanerler arasında Huntington hastalığına yol açan genetik özellik çok yaygındır. Bunun sebebi de ilk yerleşimciler arasında bu özelliğin şans eseri yüksek sıklıkta olmasıdır. Kurucu etkisini bu gibi hastalığa yol açan genlerde fark etmek daha kolay olsa da, her türlü genin sıklığı, kurucu olaylardan etkilenmektedir.

Ana Sayfa

Genetik sürüklenmenin önemi hakkında İngilizce bir kaynak için bağlantıyı tıklayın. Kurucu etkisinin Huntigton hastalığının sıklığını nasıl artırabildiğini öğrenmek için ise bağlı sayfayı okuyabilirsiniz.

Gezintinin sonu Kapatmak için tıklayınız

Deniz fili resmi için UCMP’den David Smith’e teşekkür ederiz.