|
Arama | Sözlükçe | Anasayfa | |
 |
|
|
|
|
| |
|
Evrim 101Y:Huntington hastalığı Huntington’nın Kore (Chorea) Hastalığı: Genetik Hastalıklar ve Evrim
Huntington’un kore (chorea) hastalığı insanlarda görülen yıpratıcı genetik bir hastalıktır. Popülasyon düzeyindeki bu sorunun genetik kökenine ve evrimsel tarihine yakından bir bakış, hastalığın insan popülasyonlarındaki hala gözlenmeye devam ediyor olmasının nedenlerine ve potansiyel çözüm yollarına ışık tutar. Bu genetik hastalığı miras alanlar, sinir hücrelerinin işlevini bozan, vücutları ve zihinleri üzerindeki kontrollerini yavaş yavaş tüketen ve nihayetinde ölüme yol açan baskın bir anormal alele sahiptirler. Venezuella’nın Maracaibo Gölü çevresinde (soldaki harita) bulunan balıkçı köylerinde yaşayan insanlarda Huntington’un kore hastalığı dünyanın başka yerlerine oranla çok daha sık görülür. Köylerin bazılarında insanların yarısından fazlasında bu hastalık vardır.1 Bu kadar yıkıcı bir genetik hastalığın bazı popülasyonlarda bu kadar yaygın olması nasıl mümkün olabilir? Doğal seçilimin genetik bozuklukları insan popülasyonlarından ayıklaması gerekmez mi? Hastalığın evrimsel genetiği üzerine yapılan araştırmalar Huntington’un kore hastalığının insan popülasyonlarındaki devamlılığının iki ana nedeni olduğunu gösteriyor: Mutasyonla zayıf seçilimin birarada olması. Soldaki şema Huntington hastalığının nasıl aktarıldığını gösteriyor. Hastalığa yol açan söz konusu alel baskın olduğu için, eğer bir bireyin ebeveynlerinden biri bu hastalığa sahip ise o bireyin bu hastalığı kapma olasılığı %50’dir. Mutasyon 1993 yılında birçok farklı laboratuvarın ortak çalışması sonucunda Huntington hastalığından sorumlu olan suçlu bulundu: kendini tekrar tekrar yineleyen bir DNA zinciri, CAGCAGCAGCAG..... Huntington geninde çok fazla CAG (35'ten fazla tekrar) taşıyanlar hastalığa sahip oluyordu. Pek çok durumda, hastalıktan etkilenenler hastalığa yol açan aleli ebeveynlerinin birinden alıyorlardı. Diğerlerinin aile geçmişinde hastalık yoktu fakat Huntington’a neden olan yeni mutasyonlar olabiliyordu. Eğer bir mutasyon Huntington genine yeni CAG’ler eklenmesine yol açarsa yeni Huntington alelleri yaratılmış olur. Elbette CAG’leri eksiltecek mutasyonlar da mümkün, ancak araştırmalar gösteriyor ki Huntington söz konusu olduğunda mutasyonlar CAG’lerin eklenmesi yönünde gerçekleşmeye meyilli, yani CAG’lerin eklenmesi eksilmesinden çok daha olası.
Seçilim Sanki mutasyonların bu eğilimi yetmezmiş gibi, Huntington hastalığı doğal seçilimin elinden büyük oranda kurtulabilen genetik hastalıklar sınıfına dahildir. Huntington çoğunlukla çok basit bir nedenle doğal seçilime “görünmez”dir: Bu hastalık, genellikle insanları üremelerinden önce etkilemez. Alel, bu geç etkisi nedeniyle, doğal seçilimden sakınarak bütün kötü etkilerine rağmen bir sonraki nesile "sinsi" bir şekilde geçmeyi başarır. Huntington’nun erken etki göstermesi ender görülen bir durumdur ve erken nükseden hastalık türleri popülasyondan hızlıca ayıklanır.
Devamlılık Evrimin seçilim ve mutasyon mekanizmaları Huntington’un popülasyonlardaki devamlılığını anlamamızı sağlayabilir. Genel olarak Huntington hastalığı enderdir, pek çok batı ülkesinde her bir milyon kişide 30 ile 70 arasında vaka görülür. Ancak seçilim bu alelleri söküp atmada görece iyi çalışmadığından ve mutasyonla yeni aleller ortaya çıktığından hastalık tümüyle ortadan kalkmaz. Dr. Nancy Wexler (sağda hastalığın genetik soybilim sonuçlarına bakarken görülüyor) 1970’lerden bu yana Maracaibo Gölü çevresinde sıklığı dikkat çekici düzeyde yüksek olan Huntington üzerine çalışıyor. Dr. Wexler, bölgede hastalığın yüksek oranlarda görülmesini kurucu etkisi denilen evrimsel bir olayla açıklanabileceğini buldu. Yaklaşık 200 yıl kadar önce Huntington aleli taşıyan tek bir kadın, 10 tane çocuk dünyaya getirdi. Bugün Maracaibo Gölü sakinlerinin pek çoğunun soyu (ve hastalığa yol açan genleri) bu aileye kadar izlenebiliyor. Tarihin küçük bir cilvesi, yüksek doğum oranları ve zayıf seçilim bu popülasyonun sırtındaki genetik yükün sorumlusudur. Çözümler? Bugün hekimlerin elinde Huntington’un hastalığı için bir çare, hastalığın ilerlemesini durduracak sihirli bir hap yok. Fakat doğal seçilimin elinden sıklıkla kaçan ve sürekli yinelenen bir mutasyonla özetlenebilecek hastalığın evrimsel tarihinin anlaşılması, hastalığın sıklığının uzun vadede azaltılmasını sağlayacak bir noktaya işaret ediyor: İnsanların daha bilinçli üreme tercihleri yapmasını sağlamak. Bugün genetik testler Huntington aleli taşıyan insanların çocuk sahibi olmadan ve hastalık etkisini göstermeden önce belirlenmesini sağlayabiliyor. Huntington alelini belirleyen genetik test bir çeşit DNA parmak izi gibi çalışıyor. Bir DNA örneği kopyalanır ve parçalara bölünür. Parçalar daha sonra bir jel üzerine yayılır (sağda). Bantların oluşturduğu desen araştırmacılara kişinin Huntington’a yol açabilecek aleli taşıyıp taşımadığını gösterebilir. Bu bilgi ışığında insanlar daha bilinçli üreme tercihlerinde bulunabilirler. Örneğin Maracaibo Gölü’nde araştırmacılar ve sağlık çalışanları, yerel halka doğum kontrolü imkanları sunmaya çalışıyorlar. Böylece halk hastalıkla ilgili aile geçmişlerine dayanarak üreme tercihi yapabiliyor. Sonuç olarak insanlar bu bilgiyle ne yapmaya karar verirlerse versinler, hastalıkla ilgili bu kapsamlı anlayış evrimin sunduğu tarihi bakış açısı olmadan imkansızdı.
1Maracaibo Gölü’nün Acı ve Umut Hikayesi (İngilizce), Business Week Online. 29 Mayıs 2000. Venezüellalı ailenin fotoğrafı © 1983 Steve Uzzell; Dr. Wexler’in fotoğrafı © 1986 Steve Uzzell. |
|
 |
 |
|
|
|
| | | |
|
