A8e:Gözler 04

İçindekiler

<< önceki | sonraki >>

Bu göz tiplerinin birbirleriyle ilişkisi nedir?

Biraz önce incelediğimiz göz tipleri pek çok bakımdan farklılıklar gösterse de hepsinin ortak bir özelliği bulunur, hepsi ışığı algılar. Hepsinde ışığa duyarlı olan (ışık almacı olarak adlandırılan) hücreler bulunur. Bu hücreler bilgiyi beyne ya da sinirlere taşır. Bazı gözler benzer yapılanmaya sahiptir. Peki bu benzerliğin nedeni nedir? Evrimsel bakış açısı ile benzer yapılar için iki temel açıklama yapılabilir:

Kökendeşlik ortak atadan türeyen iki farklı organizmanın ortak karakterlere sahip olma durumudur. Örneğin kumrunun kanadıyla devekuşunun kanadı kökendeştir. Kumru iyi bir uçucudur; devekuşu ise uçamaz ama her ikisi de kanatlı ortak atadan türemiştir. Görevdeşlik yakınsayan evrim sonucu iki farklı organizmanın benzer karakterlere sahip olması durumudur. Örneğin kumrunun kanadı ile kelebeğin kanadı görevdeştir. Kuş soyu ile böcek soyunda kanat birbirinden bağımsız olarak evrilmiştir.

Kökendeş yapılar canlılar arasındaki akrabalık ilişkilerini gösterir. Kumrular ve devekuşları ortak bir atadan türediklerinden yapısal olarak son derece benzerler. Bunların kanatları arasındaki farklılıklar ise (renk, büyüklük, şekil vs.) yaşamın çeşitliliğini ve bu iki canlı grubunun ortak atalarından bu yana katettikleri evrimsel yolu gösterir.

İki yapının kökendeş olup olmadığına karar vermek için bilim insanları birçok kıstas ararlar. İşte bir kalıtsal özelliğin kökendeş olup olmadığını bulmakta kullanılan kıstaslardan birkaçı:

1.Benzer konum: Ele alınan canlılarda, söz konusu yapıların vücuttaki yeri aynı mı?

Kumru kanadıyla devekuşu kanadı bu organizmaların vücutlarında yakın yerlerde, boynun hemen altında, omuz kemerine bağlı halde bulunur. Kelebek kanatları ise hayvanın ilk bacak çiftinin hemen arkasında, göğsün ikinci ve üçüncü bölütlerine bağlıdır.

Devekuşları ve kumrular farklı vücut oranlarına sahip olsalar da kanatlarının konumu aynıdır (boynun altında, omuz kemerine bağlı). Kelebeklerin kanatlarının konumu ve bağlandığı yer ise oldukça farklıdır.

2.Benzer bileşim: Söz konusu yapıları oluşturan hücre ve dokular aynı tipte mi?

Kumrunun kanadı ile devekuşunun kanadı benzer kemik ve kas hücrelerinden oluşur ve benzer yapıdaki tüylerle örtülüdür. Kelebek kanadı ise çok farklı bir yapıya sahiptir. Kelebek kanadının iskeletini damarlar oluşturur. Bu damarlar arasında gerilmiş ince bir zar ve zarın üzerinde narin ve yoğun bir pul örtüsü bulunur.

Kuşlarda çok çeşitli tüyler bulunur ve bütün tüyler benzer bir temel bileşime sahiptir (solda, bir tüye yakından bakış). Kelebek kanadına yakından bakacak olursak (sağda) çok farklı bir bileşim görürüz.

3.Benzer gelişim: Söz konusu yapılar aynı embriyonik kısımlardan mı gelişmiş? Gelişim örüntüleri benziyor mu?

Kumru kanadı ile devekuşu kanadının yumurtadan itibaren gelişimleri birbirine oldukça benzer. Kelebek kanatları ise kanatsız tırtılların kanatlı erginlere başkalaşması sürecinde özelleşmiş dokulardan meydana gelir.

Kumru kanadı ve devekuşu kanadı kökendeştir; çünkü üç kıstasın üçünü de yerine getirmektedir. Kelebek kanadı ve kuş kanadı ise görevdeş yapılardır; üç kriterin hiçbirini yerine getirmezler fakat her iki yapı da uçmak için kullanılır. Görevdeş yapılar yüzeysel olarak benzeşebilir ama benzerlikleri ortak ataya sahip olmaktan ziyade yakınsayan evrimden kaynaklanır. Görevdeş yapılar, genellikle yukarıdaki kıstasların hepsini karşılamaz.

Göz tipleri

Hangileri kökendeş?

Devekuşu fotoğrafı Kaliforniya Bilimler Akademisi’nden H. Vannoy Davis’ten ©; kumru fotoğrafı Kaliforniya Bilimler Akademisi’nden T.W. Davies’ten ©; tüy fotoğrafı Bozeman Kiwanis’ten; kelebek kanat pulları fotoğrafı Kaliforniya Bilimler Akademisi’nden Stennett S. Heaton’dan © alınmıştır.